این روزها از افول و ناکارآمدی مدل شتابدهنده‌ها برای حمایت از استارت‌آپ‌ها زیاد می‌شنویم؛ به همین بهانه رسانه «راه پرداخت» با حمایت «۱۰۰ استارت‌آپ» به سراغ چند نفر از فعالان زیست‌بوم کارآفرینی رفته تا نظر آنها را درباره شرایط شتابدهی در ایران جویا شود. این یادداشت از جمله این مطالب است که در قالب پرونده «شتابدهنده، مدلی در حال افول؟» منتشر شده است.
در طی دو سال گذشته شاهد افول شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها و همچنین رشد سرمایه‌گذاری‌های خرد خطرپذیر در کشور بوده‌ایم و قبل از اینکه به تحلیل چرایی این عوامل بپردازم فکر می‌کنم لازم است تا یک‌بار عوامل و نیازمندی‌های رشد یک اکوسیستم را مورد بررسی قرار دهم.
برای اینکه شاهد شکل‌گیری صحیح با امکان رشد در یک جامعه استارت‌آپی باشیم، باید زنجیره‌ای از منابع به درستی در کنار هم شکل بگیرند و این منابع در بخش استارت‌آپ‌ها شامل بخش‌های زیر است:
- بازار
- منابع انسانی
- پشتیبانی‌های عمومی از قبیل (حقوقی، دانشگاهی و …)
- فرهنگ و فرصت‌های کارآفرینی
- خدمات مالی از قبیل (وام‌دهی، سرمایه‌گذاری در سطوح مختلف، قوانین مالیاتی، بیمه‌ای و …)
- قوانین (زیرساخت‌های قانونی و سرعت وضع قوانین جدید بر اساس تغییر روندها)
هر کدام از مشکلات مطرح شده را در دو بخش شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها و همچنین عدم تمایل سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری تقسیم کرده و به بررسی آنها می‌پردازیم. به همین دلیل لازم است تا هرکدام از موارد مطرح شده را با نگاه دیگری مورد تحلیل قرار دهیم.
بازار
بسیاری از استارت‌آپ‌های تازه به بازار ورود پیدا کرده و همچنین در حال توسعه با بحث بازاریابی در کسب‌وکار با مشکلات جدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این مشکلات در سطح کلان به دو بخش اصلی (ورود به بازار، جذب مشتری‌های جدید) و پایین آوردن نرخ جذب مشتری در هنگام توسعه تقسیم می‌شوند.
بیشترین دلیل این مشکلات عدم وجود راهکارهای تبلیغاتی هدفمند و همچنین گرانی روش‌های تبلیغاتی سنتی ما هست؛ توجه به این مورد که هر کسب‌وکاری با هدف رشد سریع در اکوسیستم استارت‌آپی به بازار ورود پیدا می‌کند باید بتواند با استفاده از تبلیغات مبتنی بر تکنولوژی از قبیل شبکه‌های اجتماعی، ابزارهای بازاریابی و … در زمان کم با نرخ جذب معقول، رشد سریعی در جذب کاربر و تبدیل آن به مشتری داشته باشد اما در ایران با توجه به تحریم‌ها و عدم دسترسی صحیح به ابزارهای تبلیغاتی، تحلیلی و همچنین کارآمد نبودن ابزارهای بومی و در نهایت گرانی روش‌های سنتی بازاریابی در بسیاری از کسب‌وکارهایی که با سرمایه محدود به بازار ورود پیدا می‌کنند شاهد نرخ جذب بالای کاربر و در نهایت رشد بسیار کم در کسب‌وکارها هستیم.
منابع انسانی
مهاجرت، مهاجرت و مهاجرت یکی از عوامل بسیار مهم در جذب منابع انسانی کارآمد به شمار می‌آید. این امر در سه یا چهار سال گذشته آسیب جبران‌ناپذیری هم به کسب‌وکارهای اینترنتی ما و هم به کسب‌وکارهای سنتی ما زده است و افراد توانمند و جوان با موج به وجود آمده مجدد مهاجرت، از ایران می‌روند و با توجه به این موضوع که مهمترین دلیل موفقیت استارت‌آپ‌ها تیم و نیروی انسانی آن کسب‌وکار است، به شدت با خروج افراد توانمند روبرو هستیم.
دلیل دیگر در این بخش، فقدان تخصص و عدم توانمندی عموم خروجی دانشگاه‌ها بر اساس نیاز کسب‌وکارهاست، این امر دلیلی شد تا عموم استارت‌آپ‌های بالغ به جذب دانشجویان توانمند در سال‌های ابتدایی دوران دانشگاه و پرورش استعدادهای آنها در خود کسب‌وکار باشند و این امر پیچیدگی‌هایی در رشد کسب‌وکارها بویژه در بخش منابع انسانی ایجاد می‌کند.
پشتیبانی‌های عمومی
در هر بخش از شکل‌گیری کسب‌وکار، دولت وظیفه‌ای مشخص دارد و قبل از ورود به بخش‌های دیگر باید سعی کند ابتدایی‌ترین وظیفه خود را جهت ایجاد پله‌های شکل‌گیری و رشد برای کسب‌وکارها انجام دهد و این وظایف به دو بخش پشتیبانی‌های عمومی و بخش قوانین تقسیم می‌شود.
هر کسب‌وکار برای اینکه بتواند یاد بگیرد، تجربه کند و موفق شود به عوامل مختلفی نیاز دارد که از ابتدایی‌ترین عوامل آموزش صحیح است، در بالا نیز به این موضوع اشاره شد و با توجه به اهمیت این امر لازم است با دقت بیشتری به آن پرداخته شود. با توجه به این موضوع که آموزش‌های داده شده در عموم دانشگاه‌های ما با نیازهای بازار چه در بخش کارآفرینی و چه در بخش‌های تخصصی هماهنگی ندارد، نیاز به برگزاری رویدادها، دوره‌های آموزشی و خدماتی از این قبیل پررنگ‌تر می‌شود.
رویدادهایی از قبیل استارت‌آپ ویکند و … در سطحی با فرهنگ خاص خودش که به دانشجویان و افراد علاقه‌مند به کارآفرینی این فرصت را می‌داد تا علاوه بر آموزش‌های پایه، تجربه کار تیمی و همچنین راه‌اندازی کسب‌وکار را تجربه کنند، هر روز کمتر شده و با توجه به کم‌تجربگی افراد علاقه‌مند به کارآفرینی شاهد این هستیم که ورودی مراکز نوآوری و شتابدهنده‌ها بسیار پایین و با کیفیتی ضعیف‌تر از قبل روبرو شده و همین امر باعث شده تا ریسک سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی تا حد زیادی بالا رفته و علاقه‌مندی سرمایه‌گذارها به خروجی شتابدهنده کم شود و در نهایت مدل کسب‌وکار شتابدهنده‌ها با چالش جدی روبرو شد. به همین دلیل توازن شکل‌گیری کسب‌وکارها و سرمایه‌گذارهای انجام شده با نیاز و پتانسیل بازار همخوانی درستی ندارد. در نتیجه بسیاری از تیم‌ها موفق به جذب سرمایه‌گذار نمی‌شوند و از سوی دیگر سرمایه‌گذارها به دنبال تیم‌های توانمند می‌گردند.
فرهنگ و فرصت‌های کارآفرینی
از دیگر عوامل مهم رشد اکو سیستم، خود استارت‌آپ‌ها هستند. فرهنگ جذاب ایجاد شده در بخش مدیریت کسب‌وکار و شرایط جذب نیروهای انسانی تا تغییرات سریع بر اساس فرصت‌های موجود. همان‌طور که مشاهده می‌کنیم، بسیاری از کسب‌وکارهایی که با تیم درستی شکل گرفتند و در حال رشد هستند این دو مورد را در کنار هم به خوبی مدیریت کرده‌اند.
یکی از عواملی که استارت‌آپ‌ها در یک سال گذشته آن را نادیده گرفته‌اند، رشد تکنولوژی‌های زیرساختی و اهمیت آن نسبت به چند سال گذشته است. رشد تکنولوژی و اهمیت نوآوری در کسب‌وکارهای مبتنی بر تکنولوژی یکی از عوامل ایجاد ارزش‌افزوده و همچنین تبدیل فرصت‌های بازار به فرصت‌های سرمایه‌گذاری است، در ایران همچنان شاهد این هستیم که کسب‌وکارهایی شبیه به هم و تکراری با ارزش‌افزوده بسیار کم، دائماً در حال ورود به بازار هستند و روزبه‌روز نیز شاهد شکست آنها هستیم، اما کسب‌وکارهایی که به ترکیب نیاز بازار و همچنین پاسخگویی تکنولوژی‌محور با خدمت نوآورانه پاسخ می‌دهند عموماً هم برای سرمایه‌گذارها جذاب‌تر هستند و هم در بخش رشد بازار از رقبای خود پیشی خواهند گرفت.
خدمات مالی
برای رشد کسب‌وکارها همیشه خدمات مالی از مهمترین عوامل رشد بوده است. چه در بازارهای سنتی و چه برای استارت‌آپ‌ها، خدمات مالی را می‌توان به دو بخش خدمات عمومی بانکی مانند وام و خدمات سرمایه‌گذاری تقسیم کرد. با توجه به این موضوع که خدمات استارت‌آپ‌ها با بازگشت سرمایه بلندمدت روبه‌روست، اغلب خدمات وام‌دهی بسیار پیچیده و غیرمنطقی خواهد بود. به همین دلیل این بخش برای سرمایه‌گذاری بلندمدت جذاب‌تر است. طرح‌های بسیاری از سوی دولت ارائه و به کمک استارت‌آپ‌ها آماده شده است اما پیچیدگی فرایندها و عدم بلوغ استارت‌آپ‌ها، شرایط سرمایه‌گذاری خطرپذیر را بیش از این طلب می‌کند.
به نظرم با توجه مسائلی که بیان شد می‌توان نقاط ضعف و چالش‌های به‌وجود آمده برای شکل‌گیری و رشد استارت‌آپ‌ها را بهتر و موشکافانه بررسی کرد تا شاید به کمک همدیگر بتونیم این زنجیره به هم متصل را روزبه‌روز بهتر و محکم‌تر کنیم. امیدوارم در مقاله بعدی با توجه به موضوع انقلاب صنعتی چهارم بتوانیم نگاه دقیق‌تری به چرایی اهمیت رشد در اکوسیستم استارت‌آپی کشور داشته باشم.
